หลักการและวัตถุประสงค์ : มีการใช้ สารทึบรังสีที่มีไอโอดีนเป็นส่วนประกอบ (iodinated contrast medium) ทางหลอดเลือดดำอย่างแพร่หลายและมีความวิตกกังวลถึงภาวะไม่พึงประสงค์ที่อาจเกิดขึ้น จึงได้มีจัดทำแนวทางป้องกันและลดภาวะไม่พึงประสงค์ขึ้น การศึกษานี้เป็นการศึกษารายละเอียดของภาวะไม่พึงประสงค์ที่เกิดจากแนวทางที่ใช้อยู่ เพื่อที่จะนำมาปรับปรุงแก้ไขและพัฒนาให้ดียิ่งขึ้นต่อไป

วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาเชิงบรรยาย โดยการเก็บข้อมูลย้อนหลังจากผู้ป่วย 2,176 รายที่รับการตรวจพิเศษทางเดินปัสสาวะโดยการฉีดสารทึบรังสีทางหลอดเลือดดำ จาก วันที่ 1 ตุลาคม 2551 ถึง วันที่ 30 กันยายน 2554 ที่กลุ่มงานรังสีวิทยาโรงพยาบาลมหาสารคาม

ผลการศึกษา:  มีภาวะไม่พึงประสงค์เกิดขึ้นร้อยละ 9.3 โดยเกือบทั้งหมดร้อยละ 8.9 เป็นแบบมีอาการเล็กน้อย  มีเพียงร้อยละ 0.4 เป็นแบบมีอาการปานกลาง และไม่พบแบบมีอาการรุนแรงเลยซึ่งอยู่ในเกณฑ์ทั่วไป  ในภาพรวมพบภาวะไม่พึงประสงค์ในผู้ที่ใช้สารทึบรังสีชนิดแตกตัวเป็นประจุใกล้เคียงกับที่พบในผู้ที่ใช้สารทึบรังสีชนิดที่ไม่แตกเป็นประจุในสัดส่วนร้อยละ 5 และ 4.3 และในกลุ่มเสี่ยงเดียวกันพบการเกิดภาวะไม่พึงประสงค์จากการใช้สารทึบรังสีชนิดที่ไม่แตกตัวเป็นประจุมากกว่า สารทึบรังสีชนิดแตกตัวที่แตกเป็นประจุ ซึ่งไม่เหมือนกับการศึกษาที่ผ่านมา เนื่องจากผู้ที่ใช้สารทึบรังสีชนิดแตกตัวที่แตกเป็นประจุนั้นเป็นผู้ป่วยกลุ่มที่มีความเสี่ยงต่ำ ในขณะที่ผู้ป่วยที่ใช้สารทึบรังสีชนิดแตกตัวที่ไม่แตกเป็นประจุเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูง  นอกจากนี้พบว่าประเภทของภาวะไม่พึงประสงค์ก็จะมีความสัมพันธ์กับภาวะเสี่ยงของผู้ป่วย การให้ยาป้องกันการเกิดภาวะไม่พึงประสงค์แบบจำเพาะในกลุ่มเสี่ยง พบว่าเกิดภาวะไม่พึงประสงค์แบบจำเพาะน้อยกว่ากลุ่มที่ไม่ได้ใช้

สรุป : แม้พบว่าการเกิดภาวะไม่พึงประสงค์โดยรวมอยู่ในเกณฑ์ที่ยังใกล้เคียงกับการศึกษาอื่น แต่จากการตรวจพบว่ามีเกิดการเพิ่มขึ้นของความดันโลหิตที่เป็นภาวะไม่พึงประสงค์แบบไม่จำเพาะมากที่สุด ซึ่งอาจเนื่องจากการศึกษาในครั้งนี้มีการแบ่งผู้ป่วยตามความเสี่ยง และบันทึกระดับความดันโลหิตได้ครบถ้วน  นอกจากนี้พบว่าประเภทของภาวะไม่พึงประสงค์ที่เกิดจะสัมพันธ์กับประเภทของกลุ่มเสี่ยงในแต่ละกลุ่มเสี่ยง  การให้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ (corticosteroid) ก่อนฉีดสารทึบรังสี จะสามารถใช้ในการลดโอกาสและความรุนแรงของภาวะไม่พึงประสงค์แบบจำเพาะได้ แต่ไม่สามารถป้องกันได้ทั้งหมด

คำสำคัญ : สารทึบรังสีที่มีไอโอดีนเป็นส่วนประกอบ, ภาวะไม่พึงประสงค์