ตารางที่ 3 แบบประเมินหรือเครื่องมือที่ใช้ในการวัดองศาการเคลื่อนไหวของผู้ป่วยระบบกระดูกและกล้ามเนื้อบริเวณมือ และระบบประสาทบริเวณมือ (n=115)

ตารางที่ 4 โรคที่ผู้ป่วยระบบกระดูกและกล้ามเนื้อบริเวณมือมารับการรักษาบ่อยที่สุด 3 อันดับแรก (n=115)

ตารางที่ 5 การตรวจร่างกายพิเศษ (Special test) ที่ใช้ในการตรวจประเมิน (n=115)

วิจารณ์

การสำรวจสถานการณ์แบบประเมินที่ใช้ในการประเมินการทำงานของมือโดยนักกายภาพบำบัดครั้งนี้ พบว่า การประเมินผู้ป่วยในกรณีไม่มีแบบประเมินหรือเครื่องมือในการประเมินผู้ป่วยบริเวณมือ นักกายภาพบำบัดส่วนใหญ่ใช้การตรวจการทำงานของมือเป็นหลัก นอกจากนั้น การประเมินผู้ป่วยในกรณีไม่มีแบบประเมินหรือเครื่องมือในการประเมินองศาการเคลื่อนไหวของผู้ป่วยบริเวณมือ นักกายภาพบำบัดส่วนใหญ่ใช้การตรวจการทำงานของมือเป็นหลักเช่นกัน อาจเป็นเพราะการตรวจการทำงานของมือนั้นมีความสอดคล้องกับการใช้มือของผู้ป่วยที่ส่วนใหญ่ใช้มือในการทำกิจวัตรประจำวัน ดังนั้นหากมีการลดลงของความแข็งแรงในการกำมือซึ่งมีความสำคัญ เนื่องจากเป็นทิศทางการทำงานพื้นฐานที่จะทำให้เกิดการเคลื่อนไหวทิศทางต่างๆ และการลดลงของความสามารถในการทำงานของมือ มีปัจจัยที่เกี่ยวข้อง 2 ปัจจัย ได้แก่ 1) ปัจจัยด้านร่างกาย ประกอบด้วย การลดลงของจำนวนการหดตัวของกล้ามเนื้อนิ้วมือ อัตราการตอบสนองของหน่วยยนต์ (motor unit) และการเปลี่ยนแปลงของชนิดกล้ามเนื้อ 2) ปัจจัยทางด้านจิตใจ ประกอบด้วย ความเจ็บปวด กลัวความเจ็บปวด และกลัวการกลับมาบาดเจ็บอีกครั้ง ⁹

สำหรับนักกายภาพบำบัดที่ไม่มีแบบประเมินหรือเครื่องมือในการประเมินผู้ป่วยบริเวณมือ 54 ราย(ร้อยละ 47.00) ในขณะที่ไม่มีแบบประเมินหรือเครื่องมือที่ใช้ในการวัดองศาการเคลื่อนไหวของผู้ป่วย 67 ราย (ร้อยละ 58.30) เนื่องจากไม่มีการกำหนดแบบประเมินหรือเครื่องมือ ดังนั้นจึงสามารถสรุปได้ว่ายังไม่มีมาตรฐานของการใช้แบบประเมินการทำงานของมือเป็นรูปแบบเดียวกันของการให้บริการ ซึ่งสอดคล้องกับประกาศสภากายภาพบำบัด เรื่องมาตรฐานบริการกายภาพบำบัด ปี พ.ศ. 2553 มาตรฐานที่ 8 กระบวนการทางกายภาพบำบัด ข้อ 8.9¹⁰ ที่ระบุว่าไว้ว่า “การบันทึกเวชระเบียนของผู้ป่วย ปัญหาผู้ป่วย แผนการดูแลรักษา การปฏิบัติตามแผน และผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น  เพื่อให้เกิดการสื่อสารที่ดีระหว่างทีมงานผู้ให้บริการและเกิดความต่อเนื่องในการดูแลรักษา จะต้องมีข้อมูลครอบคลุมตามอาการสำคัญ ประวัติปัจจุบัน ประวัติอดีต การตรวจร่างกาย การวินิจฉัยทางกายภาพบำบัด แผนการรักษา การรักษาทางกายภาพบำบัด ความก้าวหน้าทางการรักษา ข้อห้ามและข้อควรระวัง และสรุปผลการจำหน่ายผู้ป่วย” ซึ่งความหลากหลายของการใช้แบบประเมินการทำงานของมือในปัจจุบันอาจจะส่งผลให้การส่งต่อผู้ป่วยไปโรงพยาบาลอื่นๆ ทำให้ต้องใช้ระยะเวลานานตั้งแต่การซักประวัติ การตรวจร่างกาย การวินิจฉัย การวางแผนและให้การรักษา รวมถึงการบันทึกเวชระเบียน ดังนั้นหากนักกายภาพบำบัดมีการใช้แบบประเมินการทำงานของมือที่มีมาตรฐานในรูปแบบเดียวกัน จะส่งผลให้มีความสะดวกในการส่งต่อผู้ป่วยไปรักษาที่โรงพยาบาลอื่น ๆ และส่งผลโดยตรงต่อผู้ป่วยในการลดระยะเวลาของขั้นตอนก่อนการรักษาลง เพื่อให้ได้รับการรักษาและคำแนะนำจากนักกายภาพบำบัดมากขึ้น

การศึกษาครั้งนี้ พบผู้ป่วยที่มารับการรักษาส่วนใหญ่เป็นโรคการกดทับเส้นประสาทบริเวณข้อมือ ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษาไปข้างหน้า 6 ปี เรื่องความชุกของโรคการกดทับเส้นประสาทบริเวณข้อมือในคนทำงานประเทศอังกฤษ ที่พบว่าเป็นโรคที่พบได้บ่อยที่สุดของรยางค์บน ¹¹ สำหรับลำดับรองลงมา ได้แก่ โรคนิ้วล็อค และโรคปลอกหุ้มเอ็นนิ้วหัวแม่มืออักเสบ สำหรับผู้ป่วยระบบประสาทที่มารับการรักษาส่วนใหญ่ คือโรคหลอดเลือดสมองขาดเลือด ระบบประสาทส่วนกลางถูกทำลายทำให้หยุดการทำงานของการเคลื่อนไหวชนิดละเอียด  ส่งผลต่อความสามารถในการแยกความรู้สึกต่างๆ และส่งผลต่อการเคลื่อนไหวของมือบางส่วนหรือทั้งหมด ดังนั้นผู้ป่วยจะเคลื่อนไหว ข้อศอก ข้อมือ หรือ นิ้วมือด้วยความยากลำบาก ซึ่งอาจจะไม่สามารถทำได้หลายการเคลื่อนไหวเมื่อต้องมีการเคลื่อนไหวร่วมกัน¹²  และสอดคล้องกับการศึกษาการทำงานของมือ 2-5 ปี หลังจากเกิดโรคหลอดเลือดสมองขาดเลือดที่พบว่าค่าคะแนนการทำงานของมือนั้นลดลง⁷ ดังนั้นผู้ป่วยที่มีพยาธิสภาพที่มือมักจะพบว่ามีปัญหาด้านการทำงานของมือ  เช่น การกำมือ การแบมือ การหยิบจับสิ่งของต่างๆ เป็นต้น ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษาในครั้งนี้ที่พบว่านักกายภาพบำบัดเลือกใช้การตรวจการทำงานของมือในการประเมินผู้ป่วยบริเวณมือ ในกรณีที่ไม่มีการกำหนดแบบประเมินหรือเครื่องมือในการประเมินผู้ป่วยบริเวณมือ นอกจากนั้น นักกายภาพบำบัดนิยมใช้เครื่องมือโกนิโอมิเตอร์ในการประเมินองศาการเคลื่อนไหวมือของผู้ป่วย ส่วนการประเมินการปฏิบัติกิจวัตรประจำวันของผู้ป่วยระบบประสาทบริเวณมือ นักกายภาพบำบัดนิยมใช้แบบประเมินการปฏิบัติกิจวัตรประจำวันของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (The Barthel Activity of Daily Living Index) ซึ่งใช้ประเมินความก้าวหน้าในการดูแลตนเองและการเคลื่อนไหวในผู้ป่วยที่ได้รับการฟื้นฟูสมรรถภาพ ประกอบด้วย 10 กิจกรรม ได้แก่ การรับประทานอาหาร การหวีผม การลุกจากที่นอน การใช้ห้องสุขา การควบคุมการขับถ่ายอุจจาระ การควบคุมการขับถ่ายปัสสาวะ การอาบน้ำ การสวมใส่เสื้อผ้า การเคลื่อนที่ภายในบ้าน และการเดินขึ้นลงบันได 1 ชั้น จึงเป็นการประเมินโดยรวมในทุกส่วนของร่างกาย ดังนั้น นักกายภาพบำบัดแต่ละโรงพยาบาลจึงยังไม่มีแบบประเมินที่ใช้ประเมินการทำงานของมือโดยเฉพาะส่วนที่เป็นมาตรฐานเดียวกัน และแบบประเมินการทำงานของมือยังไม่ครอบคลุมกิจวัตรประจำวันของผู้ป่วยตามทิศทางของการเคลื่อนไหวปกติ ดังนั้นจึงควรมีการกำหนดแบบประเมินการทำงานของมือให้เป็นมาตรฐานเดียวกันเพื่อเป็นการส่งเสริมในการให้การรักษาแก่ผู้ป่วยโดยสามารถส่งต่อข้อมูลที่เป็นมาตรฐานเดียวกัน

งานวิจัยนี้มีข้อจำกัดคือ สัดส่วนแบบสอบถามที่ตอบกลับภายในระยะเวลาที่กำหนดไว้ 1 เดือน ควรมีการเพิ่มระยะเวลาหรือมีการแจ้งเตือนเพื่อให้ได้จำนวนแบบสอบถามที่ตอบกลับเพิ่มขึ้น นอกจากนี้ โรงพยาบาลกลุ่มตัวอย่างที่ตอบแบบสอบถามกลับมาไม่เป็นสัดส่วนเดียวกันกับกลุ่มตัวอย่างที่ส่งแบบสอบถามออกไปเมื่อพิจารณาจากระดับของโรงพยาบาล อาจเนื่องมาจากสัดส่วนของโรงพยาบาลชุมชนนั้นมีมาก จึงมีโอกาสตอบกลับน้อยเมื่อเทียบกับโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปรวมกัน อีกทั้งระดับนัยสำคัญทางสถิติของ chi square test นั้นขึ้นอยู่กับขนาดตัวอย่าง หากขนาดตัวอย่างมีค่ามาก ก็จะมีโอกาสมีผลการทดสอบที่นัยสำคัญทางสถิติเพิ่มขึ้น

ข้อเสนอแนะ

1) การส่งแบบสอบถามกลับมายังผู้วิจัยมีความล่าช้าและไม่ครบตามจำนวน อาจจะเนื่องมาจากครั้งแรกที่ดำเนินการส่งแบบสอบถาม ผู้วิจัยส่งบันทึกข้อความไปที่ผู้อำนวยการแต่ละโรงพยาบาล อาจทำให้ เกิดความล่าช้าของการส่งต่อเอกสารตามขั้นตอนการทำงาน หรือเอกสารอาจสูญหาย ดังนั้นการศึกษาในอนาคตควรส่งเอกสารไปที่หัวหน้าแผนกกายบำบัดโดยตรง เพื่อกระชับเวลาและป้องกันเอกสารสูญหาย

2) ในบางโรงพยาบาลหน่วยงานที่ทำหน้าที่ในการรักษาผู้ป่วยที่มีปัญหาการทำงานของมือ คือหน่วยงานกิจกรรมบำบัด ซึ่งไม่ใช่หน่วยงานกายภาพบำบัด จึงไม่สอดคล้องกับบริบทงานของโรงพยาบาลนั้นๆ และส่งผลต่อการส่งหนังสือของผู้อำนวยการ อาจจะทำให้เอกสารเป็นโมฆไปโดยปริยาย หรือหน่วยงานกิจกรรมบำบัดอาจไม่เห็นความสำคัญเนื่องจากข้อความและเนื้อหาเป็นของนักกายภาพบำบัดเท่านั้น ดังนั้นการศึกษาในอนาคตควรระบุผู้ตอบแบบสอบถามเป็นนักกายภาพบำบัดหรือนักกิจกรรมบำบัด

สรุป

แบบสอบถามที่ใช้ในการประเมินการทำงานของมือของผู้ป่วยระบบกระดูกและกล้ามเนื้อ และระบบประสาทบริเวณมือโดยนักกายภาพบำบัดที่ทำงานในสถานบริการของรัฐมีความหลากหลาย ไม่มีแบบประเมินการทำงานของมือโดยเฉพาะที่เป็นมาตรฐานเดียวกัน ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อการส่งต่อข้อมูลสำหรับการดูแลรักษาผู้ป่วยในภาพรวม

กิตติกรรมประกาศ

ขอขอบพระคุณ ผศ.ดร.แสวง วัชระธนกิจ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ และนักกายภาพบำบัดทุกคนที่ให้ความร่วมมืออย่างดีในการศึกษาครั้งนี้ และขอบคุณทุนสนันสนุนเพื่อการศึกษาจากกองทุนพัฒนาบุคลากรของมหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี ที่สนับสนุนการทำวิจัยในการศึกษาครั้งนี้ด้วย